تاریخ بشریت نشان می دهد که از زمان های قدیم تا حدود صد سال قبل ، خرید و فروش افرادی از جنس بشر به نام غلام و کنیز ، مساله ای معروف در بین جوامع بشری بوده است. بردگان در طول تاریخ سرنوشت بسیار دردناکی داشته اند و به عنوان نمونه ، اسپارتها که به اصطلاح قومی متمدن بودند ، بردگان آنها به قدری بدبخت بودند که تنها غلام یک نفر نبودند بلکه غلام تمام جامعه محسوب میشدند و هر کس بدون ترس از قانون میتوانست هر قدر که خواست غلام خود را یا دیگری را آزاد و شکنجه دهد و در حقیقت ، زندگانی غلامان اسپارتی از حیوانات نیز بدتر بود. در طول تاریخ از زمانی که بردگان را از کشورهای عقب افتاده اسیر میکردند تا هنگامی که در بازارهای فروش عرضه می کردند ، بسیاری از انها می مردند و باقیمانده آنها وسیله ای بودند برای بهره گیری با غذایی اندک برای زنده ماندن و کارکردن و به هنگام پیری و بیماری آنها را به حال خود رها میکردند تا به شکل دردناکی جان دهند ! لذا بردگی در طول تاریخ با انبوهی از جنایات هولناک همراه است. این سنت زشت تقریبا تا صد سال قبل در میان بشریت بوده است . آخرین کشورهایی که حاضر شدند این سنت زشت را کنار بگزارند ، همین کشورهای به ظاهر متمدن بودند . برده گیری در انگلستان تا سال ۱۸۴۰ میلادی و در فرانسه تا سال ۱۸۴۸ و در هلند تا سال ۱۸۶۳ و در آمریکا تا سال ۱۸۶۵ ادامه داشت . در آخر ، کنگره بروکسل در سال ۱۸۹۰ ضمن اعلامیه ای تصمیم به الغای بردگی در سراسر جهان گرفت. برده داری در میان اعراب پیش از اسلام نیز رایج بود. بازرگانان برده که آنها را نخاس میخواندند ، از نواحی مختلف بردگان را به مکه می آوردند و می فروختند . جٌرجی زیدان می نویسد : در میان اعراب ، چنان با بردگان بر خورد بدی داشتند که اگر کسی برده ای خریداری میکرد ، ریسمانی را به گردنش می افکند و چون حیوانی او را به خانه اش میکشید . حال جواب شبهه : طرح های اسلام برای آزادی بردگان اسلام برای اینکه برده داری را ریشه کن کند و از بین ببرد نیاز به زمان داشت چرا که اگر سنت غلطی در جامعه ای وارد شود ، ریشه کن کردن آن نیاز به زمان دارد و هر حرکت حساب نشده ، نتیجه ی معکوسی خواهد داشت . درست همانند انسانی که به یک بیماری خطرناکی مبتلا شده و بیماریش کاملا پیشرفت کرده و یا شخص معتادی که دهها سال به اعتیاد خود خو گرفته است ، در اینگونه موارد حتما باید از برنامه های زمان بندی شده استفاده کرد . اگر اسلام طبق یک فرمان عمومی دستور می داد تا همه بردگان آزاد شوند ، چه بسا بیشتر انها تلف میشدند زیرا نه کسب و کار مستقلی داشتند و نه خانه و آشیانه ای برای ادامه ی زندگی . از این روست که باید تدریجا آزاد می شدند و جذب جامعه می گشتند . اسلام برای آزاد سازی بردگان در مدت زمان طولانی ، سه برنامه را طرح ریزی کرد : ۱- بستن سرچشمه بردگی ۲- گشودن دریچه آزادی ۳- احیای شخصیت بردگان برنامه ی اول : بستن سرچشمه ی بردگی در طول تاریخ بردگی سرچشمه های فراوانی داشته برای نمونه : ۱-اسیران جنگی ۲- بدهکارانی که قدرت پرداخت بدهی خود را نداشتند ۳-زورو غلبه ( مانند برده گرفتن آفریقایی ها و فروختن انها در بازارهای اروپا و آسیا ) در صدر اسلام جلوی بسیاری از این مسائل گرفته شد . تنها در یک مورد اجازه اسیر گرفتن داده شد آنهم در مورد اسیران جنگی بود آنهم به این خاطر بود که در آن زمان زندان هایی نبود که بتوان اسیران جنگی را نگه داشت تا وضعیتشان معلوم شود پس راهی جز تقسیم کردن آنها در میان خانواده ها و نگهداری به صورت برده نبود. بعدها که اوضاع تغییر کرد ، حکم بردگی درباره اسیران تغییر یافت و از طرق مختلف ( مانند مَن و فداء )( سوره محمد آیه ۴ ، بعد از آنکه اسیرشان کردید ، یا بر آنها منت گذارید و با در برابر آزادی ، از آنها مالی به را عنوان فدیه بگیرید ) آزاد می شدند . و البته در دوران به ظاهر اسارت انها ، مسلمانان برخورد کاملا مناسبی با آنها داشتند همچنان که قرآن مجید از کسانی که ایثار کردند و غذای خود را به اسیر دادند ، تجلیل و احترام به عمل می آورد و می گوید : (سوره انسان آیه ۸ ) ابرار و نیکان غذای خود را با انکه به آن علاقه و نیاز دارند به فقیر و یتیم و اسیر می دهند . این آیه طبق روایت معروف ، در مورد حضرت علی (ع)و فاطمه(س) و امام حسن (ع) و امام حسین (ع) نازل شده که روزه دار بودند و غذای افطار خود را به مسکین و یتیم و اسیر دادند اسلام در راه مبارزه با برده داری ، فروش برده رایکی از منفورترین معاملات دانسته است در حدیثی از پیامبر اکرم (ص) امده است : شر الناس من باع الناس … بدترین مردم کسی است که انسانها را بفروشد .( مستدرک جلد ۲ کتاب تجارت باب ۱۹ حدیث ۱ ) همچنین یکی از گناهان نابخشودنی در اسلام سلب آزادی و سلب حریت از انسانها و تبدیل آنها به یک متاع است . در حدیثی از پیامبر گرامی (ص) آمده است : ان الله تعالی غافر کل ذنب الا من جحد مهرا ، او اغتصب اجیرا اجره او باع رجلا حرا …. خداوند هر گناهی را می بخشد به جز (سه گناه ) کسی که مهر همسرش را انکار کند ، یا حق کارگری را غصب نماید و یا انسان آزادی را بفروشد ! در این حدیث غصب حقوق زنان و غصب حق کارگران و سلب آزادی انسانها ، سه گناه نابخشودنی ست . ( بحارالانوار جلد ۱۰۳ صفحه ۱۶۸ حدیث ۱۱ ) برنامه دوم گشودن دریچه آزادی اسلام برای کسانی که از قبل دارای برده بودند نیز برنامه وسیعی برای آزاد شدن بردگانشان تنظیم کرده بود که اگر مسلمانان آن را عمل میکردند در مدتی نه چندان زیاد همه بردگان تدریجا آزاد و جذب جامعه اسلامی می شدند. الف ) یکی از مصارف هشتگانه ی زکات در اسلام ، خریدن بردگان و آزاد کردن آنها است ( سوره توبه آیه ۶۰ ) و به این ترتیب یک بودجه دائمی و مستمر برای این امر در بیت المال اسلامی در نظر گرفته شده که تا آزادی کامل بردگان ادامه خواهد داشت . ب) کفاره بسیاری از تخلفات در اسلام ، آزاد کردن بردگان قرار داده شده مانند کفاره قتل خطا ، کفاره ترک عمدی روزه و کفاره قسم . ج) هر گاه مالک از کنیز خود صاحب فرزندی شود ، فروختن آن کنیز جائز نیست و باید از سهم ارث فرزندش آزاد شود . این امر وسیله آزادی بسیاری از بردگان میشد زیرا بسیاری از کنیزان به منزله همسر صاحب خود بودند و از انها فرزند داشتند . د ) هر گاه کسی پدر یا مادر و یا اجداد و یا فرزندان یا عمه یا عمو یا دایی یا خاله یا برادر یا خواهر یا برادر زاده یا خواهر زاده ی خود را مالک شود ، فورا آزاد می شوند. ه) در روایتی وارد شده کسی که برده مشترکی را نسبت به سهم خود آزاد کند ، موظف است بقیه را نیز بخرد و آزاد کند ( وسائل الشیعه جلد ۱۶ صفحه ۲۱ ) و موارد بسیار دیگری که همه نشان از رغبت دین مبین اسلام بر آزادی بردگان دارد . این مساله یکی از مهمترین عبادات و اعمال خیر در اسلام محسوب میشود و پیشوایان اسلام در این امر پیشقدم بودند ، تا انجا که در حالات حضرت علی (ع) نوشته اند : اعتق الفا من کد یده …. یعنی آن حضرت هزار برده را از دسترنج خود آزاد کردند . ( بحار الانوار جلد ۴۱ ضفحه ۴۳ ) پیشوایان اسلام بردگان را به کمترین بهانه ای آزاد می کردند تا سرمشق دیگران باشد ، تا آجا که یکی از بردگان امام باقر (ع) کار نیکی انجام داد امام فرمود : اذهب فانت حر فانی اکره ان استخدم رجلا من اهل الجنه … برو تو آزادی که من خوش ندارم مردی از اهل بهشت را به خدمت خود در آورم . (وسائل جلد ۱۶ صفحه ۳۲ ) سوال : اگر بنا بود اسلام با برده داری مخالفت کند ، پس چرا امامان معصوم در خانه خود برده و غلام نگهداری می کردند ؟ جواب : یکی از مصارف زکات در اسلام خرید و آزاد کردن بنده است و از آنجایی که ائمه معصومین حاکمان دین مبین اسلام بودند ، به واسطه اموالی که از طریق زکات جمع آوردی میشد بنده می خریدند و آزاد می کردند و اما علت نگه داشتن انها در خانه ائمه این بود که بردگان ، دوره تربیت اسلامی را از دوره کفر تا دوره ی آزادی بگذرانند و یک مسیری را تحت تربیت معصومین طی کنند. اگر اینگونه نبود که این خرید و آزاد کردن برده ی کافر فائده ای نداشت. پس برده ای که با زکات مسلمین آزاد میشد بهتر بود که با حقیقت و ماهیت اسلام آشنا شود . اتفاقا این گونه بردگان بعد از آزادیشان از مسلمانان بسیار اصیل و پایبند به رعایت احکام و اخلاق اسلامی شده اند . برنامه سوم احیای شخصیت بردگان اسلام از نظر شخصیت انسانی ، هیچ تفاوتی میان بردگان و افراد آزاد نمی گذارد و معیار ارزش را همان تقوا قرار می دهد . لذا بردگان اجازه دارند تا همه گونه پست مهم اجتماعی را عهده دار شوند تا انجا که بردگان می توانند مقام مهم قضاوت را عهده دار شوند ( شرایع الاسلام کتاب القضاء) قرآن کریم در سوره یوسف آیه ۳۶ از بردگان تعبیر به ( فتی ) می کند . فتی یعنی جوانمرد و در حدیثی نیز دارید : لا یقولن احدکم عبدی و امتی و لکن فتای و فتاتی …. هیچ کدام از شما نباید بکوید ، غلام من و کنیز من ، بلکه بگوید : جوان من . ( مجمع البیان جلد ۵ صفحه ۲۳۲ ) در عصر پیامبر اکرم (ص) نیز مقامات برجسته ای از قرماندهی لشکر گرفته تا پستهای حساس دیگر به بردگان سپرده می شد . بسیاری از یاران بزرگ پیامبر (ص) از بردگان بودند و در حقیقت بسیاری از آنها به صورت معاون برای بزرگان اسلام انجام وظیفه کردند . از همه بالاتر اینکه شما میبینید همسران بسیاری از ائمه اطهار (ع) از کنیزان بودندو تحت حمایت ایشان . علی (ع) به غلام خود قنبر می فرمود : من از خدای خود شرم دارم که لباسی بهتر از تو بپوشم زیرا رسول اکرم (ص) می فرمود از انچه خودتان می پوشید بر آنها بپوشانید و از آنچه خود میخورید بر آنها غذا دهید . ( بحارالانوار جلد ۷۴ صفحه ۱۴۴ حدیث ۱۹ ) در اولین دیداری که حضرت رضا (ع) با یاسر ( غلامی که مامون برای حضرت در نظر گرفته بود ) داشتند ، یاسر عرض کرد : آقا من غلام شما هستم ، حضرت لبخندی زده و فرمودند : توبرادر من هستی انس بن مالک می گوید : یکی از کنیزان امام حسن مجتبی (ع) گلی به امام هدیه کرد امام آن راگرفت و فرمود تو رادر راه خدا آزاد کردم . من عرض کردم به راستی شما به خاطر اهدای یک گل ناچیز او را آزاد کردید ؟ امام فرمود : خداوند مارا چنین تربیت کرده ، هنگامی که کسی به شما تحیت گفت ، پاسخی بهتر یا همانگونه به اون پاسخ دهید ، پاسخ بهتر به آن کنیز آزاد کردنش بود . (مناقب جلد ۴ صفجه ۱۸ ) زید بن حارثه (غلام پیغمبر ) ازطایفه طی بود و که پس از اسارت به حکم فروخته شد . حکم نیز زید را به عمه خود خدیجه بخشید و خدیجه اورا به رسول اکرم (ص) تقدیم کرد و پیغمبر آزادش نمود و بعدها به پسرخوانده آن حضرت معروف شد . جٌرجی زیدان در تاریخ تمدن خود چنین می گوید : اسلام نسبت به بردگان فوق العاده مهربان است . پیغمبر مسلمانان به خوشرفتاری با بردگان ، سفارش بسیار نموده است . از آن جمله می فرماید : کاری که برده تاب آن را ندارد به اون واگذار نکنید و هر چه خودتان می خورید به او بدهید و همچنین می فرماید ، به بندگان خود کنیز و غلام نگویید بلکه انها را پسرم دخترم خطاب کنید ! خلاصه اینکه : برای از بین بردن سنت غلطی مانند برده داری نیاز به زمان بود که اسلام این کار را در این مدت زمان طولانی ، با طرح برنامه های دقیق انجام داد و این سنت زشت را به مرور زمان از بین برد . با این بیان ، در مقام جواب به اشکال کننده می توان گفت : نه تنها اسلام با برده داری موافق نبود بلکه با برنامه های دقیق به مخالفت بر خواسته و آن را در میان مسلمانان از بین برد … ودر آخر … متاسفانه در دنیای امروز ، بردگی به حقیقت معنا نه تنها ریشه کن نشد بلکه بصورت خطرناکتر و وحشتناک تر یعنی درا ستعمار ملتها و بردگی مستعمرات آشکار گشت . امپراطوری انگلستان که در جامعه غرب پیشقدم الغای بردگی بود ، پیشقدم در امر استعمار نیز محسوب می شود ! جنایاتی که استعمار گران غربی در طول مدت استعمار خود انجام دادند ، نه تنها کمتر از جنابات دوران بردگی نبود بلکه از شدن و گسترش بیشتری برخوردار بود @@@ برخى نوشته‏ اند: امام زین العابدین‏ علیه السلام در هر سال، ماه و روز، برای هر خطا و اشتباهى بردگان را آزاد مى ‏کرد، تا این كه سپاهى از مردان و زنانِ آزاد شده فراهم شدند كه همه در ولاى امام سجاد علیه‌السلام بودند و تعدادشان به پنجاه هزار یا بیشتر مى‏ رسید.(1) برخى نیز رقم بردگان آزاد شده به دست مبارك امام سجاد علیه السلام را تا یكصد هزار یاد كرده‏ اند.(2) بعضى از همین آزاد شدگان كه در مكتب پرورشى امام سجاد علیه السلام تربیت شده بودند، به محدثانى برجسته و پرتلاش تبدیل شدند، كه از آن جمله مى‏توان از شخصیت‏های بزرگى چون: حسن بن سعید اهوازى، حسین بن سعید اهوازى، احمد بن حسین بن سعید و شعیب نامى یاد نمود كه همه از موالى و آزاد شدگان امام سجاد علیه السلام هستند.(3) شیخ طوسى نیز راوى معروف، على بن یحیى بن الحسن را از همین افراد شمرده است.(4) علامه امین نیز نوشته است: امام سجاد در پایان هر ماه رمضان بیست نفر از آنها را آزاد می کرد. او همچنین نوشته است: هیچ برده ای را بیش از یک سال نگه نمی داشت و حتی پس از آزادی اموالی هم در اختیار آنها می گذاشت. (5) حسینعلی بامری

نظرات شما عزیزان: